90'lardan günümüze Fransız rap müziği

Devrim Özkan: Merhabalar, ben Devrim Özkan, 95.0 Açık Radyo’da Fransız Öpücüğü'nde birlikteyiz. Bir konuğumuz var bu hafta, belki de ev sahibi demek daha doğru olur zira kendisi yakın zamana kadar Açık Radyo’nun hem web editörü hem de programcısıydı. Sevgili Kerem Yalçıner bizimle bugün, hoş geldin Kerem.

Kerem Yalçıner: Hoşbulduk, teşekkürler.

D.Ö.: Evet, Kerem’le birlikte doksanlardan günümüze Fransız rap müziğinin gelişimi hakkında konuşacağız. Programda daha önce fazla yer vermediğimiz fakat günümüz müzik piyasasında çok geniş bir yere sahip bir tür bu. Kerem konuya benden daha hâkim, o yüzden benim için de öğretici bir program olacak bu. İstersen Fransız Öpücüğü'nde alışılageldiği üzere kronolojik sırayla gidelim Kerem ve bu akım Fransa’da nasıl başladı ona göz atalım biraz. Aslında geçtiğimiz aylarda Netflix’te yayınlanan ve NTM grubunun kuruluş aşamasını konu alan Le monde de demain adlı mini-dizi de fikir veriyordu bununla ilgili ama belki biraz daha geniş perspektiften de ele alabiliriz.

K.Y.: Ben Le monde de demain'le aslında NTM'in hikâyesini öğrenmiş oldum. Altı bölümde gerçekten çok iyi özetlemişler ve tabii bu Fransız rap'inin başlangıcı olarak gösterilmeye çalışılan bir durum ama öyle başlamamış, onu da dizinin sonunda öğreniyoruz. Marsilya-Paris ekseninde birbirinden kopuk iki dünya... Bu benim için çok öğretici oldu çünkü ben Fransızcayı öğrenmeye başladığım zamanlar NTM, resmi Fransızcanın dışında bana banliyö ağzını, argoyu da öğretmişti. Paris'in banliyölerinden çıkan, etnik olarak var olma mücadelesi veren insanların müzikal anlamda da çok büyük mücadeler sonucunda Fransa'da rap'i ortaya çıkarmış olduğunu görüyoruz. NTM de bunun öncülerinden biri.

D.Ö.: Aslında ilk olarak seksenlerin başında, aylık Actuel dergisi ve 1984-85 yılları arasında TF1'de Sydney tarafından sunulan H.I.P H.O.P adlı televizyon programı ve dizide de bahsedildiği gibi Paris'teki Radio Nova'nın sayesinde insanların Fransız rap müziğiyle ilgili fikirleri oluşuyor. Daha sonra giderek çoğalan break dans toplulukları ve graffiti kollektiflerine ilgi duyanlar tarafından temeli atılıyor. Bunlar arasında DJ Dee Nasty ve Lionel D. gibi birkaç ismi sayabiliyoruz. Bunun haricinde de 1990'da yayınlanan MC Solaar parçası "Bouge de là", türün önünü açan şarkılardan biri olarak kayda geçmiş durumda. Biz de NTM'in ilk kayıtlarından biriyle başlayalım programa, "Le monde de demain" ismini taşıyor, diziye de ismini veren parça bu, NTM'in de tanınmasını sağlayan şarkı aynı zamanda.

D.Ö.: Fransız rap akımı Paris'te NTM'le başlasa da, Fransa'nın ilk rap müzik grubu olarak temelleri Marsilya'da 1986'da atılan IAM'ı görüyoruz. Sicilya asıllı Philippe Fragione ile İspanyol asıllı DJ Eric Mazel’in bir araya gelmesiyle kurulmuştu grup. New York’ta, Lively Crew adı altında bir de 45’lik yayınlayan ikiliye 1988’de Geoffroy Musard eklenirken B Boys Stance adını alan gruba bundan bir yıl sonra sample ustası Pascal Pérez’in yanı sıra dansçı Malek Brahimi ve François Mendy’nin katıldı. Her biri Mısır firavunlarından esinlendikleri birer takma isim alan grup üyeleri, aynı yıl dört parçadan oluşan Concept'i kaset formatında yayınladılar.

IAM'la ilgili neler demek istersin? NTM'e baktığımızda biraz daha sosyal konulardan da bahseden, bunu argoyla birleştiren bir grup olduğunu görüyoruz. IAM da Fransa'daki "sert" rap gruplarından biri olarak göze çarpıyor.

K.Y.: Programın akışında, Fransa'da rap'in evrimini de görmüş olacağız. IAM ve NTM, belki Amerika'daki gangsta rap - gangster rap'ine benzer tarzda, sert sözlerin, erkeksiliğin ön plana çıktığı, etnik siyahiliğin, göçmenliğin öne çıktığı şarkılar yapıyor ki IAM zaten Marsilyalı bir grup yani göçmenlerin en çok yaşadığı yerlerden biri olan Güney Fransa'da. Bu iki grup aslında bunları ön plana çıkartırken, (bu grupların entellektüel olmadığını söylemek gibi olmasın ama) birazdan dinleyeceğimiz MC Solaar'la daha okumuş, referansları daha felsefi ya da entellektüel kaynaklara dayanan rapçileri görüyoruz. Tabii bu eğilim de ilerleyen dönemde çok daha başka bir yere gelecek. Sonuçta IAM da NTM gibi erkeksiliğe ve sosyal konulara değinen gruplardan biri.

D.Ö.: Din, ırkçılık ve yeni dünya düzenini konu alan kırk parçadan oluşan Ombre et lumière adlı albümü 1993'te yayınlamıştı IAM, bu da isyankâr grup üyelerinin popülaritesini iyiden iyiye arttırmıştı. Albümde yer alan "Je danse le Mia" adlı şarkı ise, 1994 yazına damga vurmuştu.

Az önce sen de bahsettin, bu dönemde dikkat çeken başka bir isim de MC Solaar'dı. Senin de belittiğin gibi, entellektüel rap türünün temsilcilerindendi. 1990'da ilk single'ı "Bouge de là"yla adını duyurdu. Senegal’in başkenti Dakar’da dünyaya gelen Claude M’Barali, orta öğrenim hayatını, henüz altı aylıkken ailesiyle birlikte geldiği Paris’te tamamladı. Üniversitede İngilizce, İspanyolca ve Rusça üzerine eğitim alan rap müzik tutkunu genç adam, aynı dönemde tanıştığı Jimmy Jay takma adlı DJ Christophe Viguier’nin de yardımıyla üç parçadan oluşan ilk demo kasetini kaydetti. MC Solaar ile ilgili neler söylemek istersin?

K.Y.: MC Solaar'ın entellektüel rap'e nasıl entegre olduğunu, şarkı sözlerinin yanı sıra Brassens ve Gainsbourg gibi Fransız şansonun önemli isimlerinden kesitler alıp sample'lamasıyla da görüyoruz. Banliyöde NTM ve IAM gibi grupların Amerika'daki müziklerden öykünerek uyarladıkları sample'lar, MC Solaar'da artık daha Fransa'ya dönük, daha chanson française temelli şarkılarla kendini gösteriyor.

D.Ö.: NTM gibi radikal, hatta provokatif sayılabilecek rap gruplarının çoğunlukla etnik meseleleri ele alan, argo ve küfürlü sözlerle dolu şarkılar yaptığı bir dönemde “cool” duruşundan taviz vermemesiyle de tanınıyor MC Solaar aynı zamanda. Ona şöhreti getiren parça ise "Bouge de là".

Rap müzik dediğimizde genellikle erkeklerin egemen olduğu bir türü düşünüyor gibi oluyoruz ama bazı kadın şarkıcılar da Fransa'da bu türdeki farklı şarkılarıyla gündem olmuştu. Bunların arasında ilk başta Diam's'ı sayabiliriz. Lefkoşa’nın Güney Kıbrıs’ta yer alan bölümünde doğmasının ardından çocukluk dönemi, dört yaşında ailesiyle birlikte yerleştiği Paris banliyösünde geçti. On dört yaşında geldiğinde arkadaşı Fada'yla ilk rap grubunu kurdu. Bundan bir sene sonra toplama rap albümlerinde boy göstermeye başladı. 1999’da piyasaya sürdüğü ilk solo albümü Premier Mandat, pek dikkat çekmezken bundan bir yıl sonra Hip-Hopée adını taşıyan kolektif albümde yorumladığı Francis Cabrel parçası "Saïd et Mohamed", sahip olduğu potansiyelin fark edilmesini sağladı. Şarkılarını kaleme alırken idolü Cabrel dışında Ferré ve Brassens gibi ustalardan etkilenen bunun yanı sıra kendine Public Enemy ve NTM gibi grupları örnek alıyor Diam's. Diam's la ilgili söylemek istediğin bir şey var mı?

K.Y.: Aklımda anektod tipi şeyler var. Çok fazla Diam's dinlemezdim ama dinleyeceğimiz şarkı, "La boulette" de 2006'daymış. Onu Sarkozy'ye yoğun muhalafetiyle hatırlıyorum. Benim de tam Fransızcayı yeni öğrenmeye başladığım dönemlerde rap'in güncel siyasete olan muhalafeti dikkatimi çekmişti. O zamanlarda Türkiye'de de Sarkozy'nin bir takım çıkışları yankı bulmuştu. Diam's'ın kadın olarak kendini öne atmasından ben çok etkilenmiştim. Belki şunu da ekleyebilirim: Başta da bahsettiğimiz Le monde de demain adlı NTM'in hikâyesini anlatan dizide yine kadınları görüyoruz, o da çarpıcı. Belki Diam's orada yer alan bir figür değil ama orada da graffiti, break dans dünyasında, rap dünyasında kadınların belli bir yere sahip olduğunu görüyoruz. 

D.Ö.: Evet, Diam's ın da onların takipçisi olduğunu söyleyebiliriz.

Şimdi sırada Oxmo Puccino var. Biraz daha günümüze yaklaşıyoruz. Oxmo Puccino da tıpkı MC Solaar gibi metaforlarla zenginleştirdiği usta işi şarkı sözleriyle tanınan bir rap müzisyeni. Sen Oxmo Puccino'yu benden daha iyi tanıyorsun. O nedenle sözü sana bırakacağım.

K.Y.: Oxmo'yu geç dönemde keşfettim diyebilirim. Keşfim İki-üç sene kadar öncesindeydi herhalde. Onun da sözleri aynı şekilde bana çarpıcı geldi, daha felsefi altyapıya ve belki IAM ve NTM'deki gibi daha sert ve lirik bir mizaca sahip olması beni vurmuştu açıkçası. Zaten Ibrahim Maalouf ve Erik Truffaz gibi daha caza kaçan sanatçılarla yaptığı ortaklılar da bence kayda değer. "365 Jours" da benim onunla tanışmamı sağlayan şarkıydı, Oxmo benim için bu şarkıyla özdeşleştiği için bunu koymak istedim programa.

D.Ö.: Şimdi sırada benim daha önce duymadığım ve senin sayende tanıştığım bir grup var: İlham aldıkları hip-hop yılını ifade eden battle rap grubu 1995.

K.Y.: Ben ilk olarak şöyle zannetmiştim Un Neuf Neuf Cinq'i: Paris'in banliyölerindeki bölgeler, mesela NTM'in özdeşleştiği Seine-Saint-Denis 93 bölgesi, 95'i de örneğin Goussainville gibi kuzey banliyösü olarak düşünmüştüm ama meğerse senin de bahsettiğin gibi ilham aldıkları rap stilinin ortaya çıktığı yılmış. Grubu oluşturanlar Alpha Wann, Darryl Zeuja ve Nekfeu (ki daha çok bilinir günümüz rap'inde), Fonky Flav ve Sneazzy ve tabii genelde prodüktör de eşlik ettiği için gruplara Hologram Lo da bu görevi üstleniyor. Wann ve Jaz tarafından P.O.S. (Porteur Officiel de Sac-à-dos - Resmi Sırt Çantası Taşıyıcıları) ismiyle kuruluyor grup. Sonra diğer üyeler de katılınca 1995 ismini alıyor. Bunlar daha çok Paris bölgesinde, açık mikrofonlar yani herkesin bir şekilde katılıp, söz alıp şarkılarını söylediği açık mikrofonlarla ve mahallelerdeki yerel sahnelerde kendilerini gösteriyorlar ve oldukça ses getiriyorlar. Daha sonra YouTube'da milyonlarca kez izlenen "Dans Ta Résso"un videosunu paylaşıyorlar. Bunun sonrasında da grup tanınmaya başlıyor ve 2011'de yine YouTube'a yükledikleri "La source" parçasını bağımsız olarak yayınlıyorlar. Bundan sonra çıkan sekiz parçalık EP de aynı adı taşıyor. EP'de yer alan "La source" ve "La flemme" parçaları, klipleriyle birlikte daha ilk haftadan Fransa'da en çok satan albümler sıralamasında 23, dijital satış sıralamasında 7 numaraya ulaşıyor.

D.Ö.: Evet, ciddi rakamlar bunlar, dijital satış anlamında 7. sıraya ulaşması oldukça çarpıcı.

D.Ö.: Şimdi Fransız rap müziğinin son dönemdeki en önemli temsilcilerinden Orelsan var sırada. Asıl adı Aurélien Cotentin olan sanatçı, sahne adı olarak isminin ilk heceleri ile Japoncada saygı ifadesi olarak kullanılan -san ekini birleştirerek Orelsan'ı seçmiş. İlk albümü Perdu d'avance'ı 2009'da yayınlamıştı. Üçüncü albümü La fête est finie'yla oldukça ses getirdi. Bu albüm sayesinde Victoires de la Musique töreninde "En İyi Klip", "En İyi Erkek Şarkıcı" ve "En İyi Rap Müzik Albümü" ödüllerine ulaştı. İlginçtir, yine bu yıl 10 Şubat'ta düzenlenecek Victoires de la Musique töreninde de üç dalda aday oldu. Bu kez "En İyi Şarkı", "En İyi Video Klip" ve "En İyi Konser" dalında aday gösterildi. Sen de zaten çokça dinlemişindir Fransa'dayken, şu an en popüler rap müzik sanatıçlarından biri Fransa'da kendisi. Biz de onun 2017'de yayınladığı "Basique" adlı parçayla devam edeceğiz programa. Parçanın video klipi YouTube'da 102 milyonluk bir izlenme sayısına ulaşmıştı.

Şimdi benim dönem dönem Fransız Öpücüğü'nde yer vermeye çalıştığım genç bir sanatçı var sırada: Tim Dup. Asıl adı Timothée Duperray olan sanatçı ilk başta elektro-pop ve hip-hop tarzındaki parçalarıyla tanınıyordu ama daha sonra gitgide şansona yöneldi. Yine seviyoruz kendisini ama ilk albümü Mélancolie heureuese'deki parçaları çok farklı bir kesime hitap ediyordu. Sahne performansıyla da dikkat çeken bir sanatçı Tim Dup. Konserlerinde seyircisiyle kurduğu iletişim de oldukça etkileyici gerçekten. Tim Dup'ın yeni albümü Şubat ayında piyasaya çıkacak ama biz şimdi kendisinden 2017'de piyasaya sürdüğü oldukça melankolik ve karanlık bir parça olan "Une envie méchante"ı dinliyoruz.

Şimdi sırada Kerem'in de yakından tanıdığı bir isim var: Hum beauté ma chérie galiba ismi, değil mi?

K.Y.: Evet, enteresan bir mahlası var. Clara Heysch, benim master'dan arkadaşımdı. Müzik üzerine çalışıyordu ve sonradan rap yaptığını da öğrendim ki 2000'lerin Fransız chanson’u ve pop'undan etkilenen bir isim. Konservatuarda okumuş, piyano ve vokal üzerine de çalışmış biriydi. Bununla birlikte Fransa'nın önemli rapçilerinden Booba’nın "Pitbull"şarkısını ilk kez duymasıyla rap'e atılmış. Şimdi ondan dinleyeceğimiz şarkı, ilk single'ından sonra ses getiren iki parçalık albümünde yer alan "Modesta" olacak. 

D.Ö.: Programın kapanışını Fransa'nın son dönemdeki en önemli rap & hip-hop yıldızlarından Lomepal'le yapacağız. 1991 doğumlu sanatçının asıl adı Antoine Valentinelli. Babası bir yayın evinde editör, annesi de ressammış ve çocukluk yılları hem sanatla iç içe hem de ekonomik anlamda sıkıntılı bir çevrede geçmiş. Bunun sonrasında da 2017'de ilk albümü FLIP'i yayınlamış. 

K.Y.: "Rap dünyasında biraz delilik ve şiirin, ancak iyi şeyler yapabileceğini" belirten Le Monde makalesinden sonra Paris Match da "İyi aile çocuğu Lomepal" başlığıyla kendisini tanıttı. Aslında rap'in o banliyö ağzından sıyrılıp daha erkeksi kırılganlıklara, hassasiyetlere ve kişisel meselelere değinmesinin zirve yaptığı bir noktada Lomepal de. "Trop beau" şarkısı da bunun en önemli göstergelerinden bir tanesi.

D.Ö.: Evet şimdi "Trop beau"yu dinleyeceğiz Lomepal'den ama öncesinde Kerem'e çok teşekkür etmek istiyorum, Fransız Öpücüğü'ne konuk olup Fransız rap müziğinin, aslında bizim pek de ele almadığımız bir türün gelişim süreci hakkındaki bilgileri bizimle paylaştığı için. Bunun bir devam programı gelmesini de diliyorum.

K.Y.: Ben de teşekkür ederim. Gelmesi gerek çünkü çok az parçaya yer verebildik ama üzerinde konuşabileceğimiz daha birçok parça var.